Güneş Sistemi

 

 

Güneş Sistemi

 

Evet evrenden den bahsederken evimiz ve Kozmik Mahallemizin sakinlerinden bahsetmemek olmaz değil mi?

-Evet, Dediğinizi duyar gibiyim, o zaman hazırsanız başlayalım

Güneş Sistemi, Dünya’mızın da içinde yer aldığı devasa bir yıldız sistemidir. Merkezinde parlayan bir yıldız (Güneş), etrafında dönen gezegenler, asteroitler, kuyruklu yıldızlar ve diğer gök cisimlerinden oluşur. Bu yazıda, bu kozmik mahallenin sırlarını keşfederek gezegenleri, yapısını ve insanlığın keşif serüvenini anlatacağız.

---

 

Sistemimizin Kalbi!

 

 

Güneş, sistemimizin kütlesinin %99,86’sını oluşturan dev bir plazma topudur. Yüzey sıcaklığı 5.500°C, çekirdeği ise 15 milyon °C’ye ulaşır. Hidrojeni helyuma dönüştüren füzyon reaksiyonlarıyla enerji üretir. Bu süreçte her saniye 4 milyon ton madde enerjiye dönüşür.

 

 

•            Güneş Rüzgarları: Yüklü parçacıklar, manyetik alan çizgileri boyunca uzaya yayılır ve Dünya’da kutup ışıklarını oluşturur.
•       Katmanları: Çekirdek, radyatif bölge, konvektif bölge, fotosfer (görünen yüzey), kromosfer ve korona.

 

Yıldızımız Yaklaşık 4,6 milyar yıl önce oluşmuş ve ömrünün yarısını tamamlamıştır.

 

---

 Gezegen nedir?

Gezegen nedir ve bir gök cisiminin gezegen kategorisine girebilmesi için hangi kriterleri karşılaması gerekmektedir gelin beraber inceliyelim. 

 

Uzayda kütlesi olan bir nesnenin gezegen tanımına uyabilmesi için Uluslararası Astronomi Birliği'nin (IAU) 2006'daki tanımına göre şu  üç kritere uyması gerekmektedir:

1. Bir yıldızın (örneğin Güneş) yörüngesinde dönmesi gerekir.
2. Kendi kütleçekimiyle yuvarlak şekil oluşturacak kadar büyüktür (hidrostatik denge).

·.    Hidrostatik denge, kütleçekime dayalı sıkıştırmanın gradyan basıncı ile dengelendiği duruma denir.

3. Yörüngesini diğer gök cisimlerinden "temizlemiştir" (dominant kütle).

 

---

Güneş Sistemi'ndeki Gezegenler

Güneş Sistemi'nde 8 gezegen vardır. İç ve dış gezegenler olarak ikiye ayrılır:

1. İç Gezegenler (Karasal)

• Merkür:
• En küçük ve Güneş'e en yakın gezegen.
• Atmosferi yok, yüzey sıcaklığı -180°C ile 430°C arası.

 

• 
  Venüs:

• "Güneş Sisteminin Cehennemi": Kalın CO₂ atmosferi, 470°C ortalama sıcaklık.
• En parlak gezegen halk dilindeki adı Çoban Yıldızıdır.
  

 

• Dünya:
  
• Bilinen tek yaşam barındıran gezegen.
• Sıvı su ve aktif tektonik plakalara sahip olan gezegenimiz. 

 

 

• 
  Mars:
• İnsanlığı cezbeden "Kızıl Gezegen": Demir oksit (pas) nedeniyle kırmızı görünür.
  
• Olympus Mons (21 km yükseklikteki volkan) ve potansiyel su buzulları.

2. Dış Gezegenler (Gaz Devleri ve Buz Devleri)

• Jüpiter:
• En büyük gezegen. Büyük Kırmızı Leke (400 yıldır süren fırtına).
• 79 uydusu var (Ganymede, en büyük uydu).

 

 

• Satürn:
• Buz ve kayadan oluşan ünlü halkaları.
• 82 uydusu (Titan, metan gölleriyle dikkat çeker).

 

• Uranüs:
• Yan yatmış ekseni (98° eğim).
• Donmuş metan atmosferi nedeniyle mavi-yeşil renk. 

 

• Neptün:
• En rüzgârlı gezegen (2,100 km/s hız).
• Keşfi matematiksel hesaplamalarla öngörüldü (1846).

 

---

    Cüce Gezegenler ve Diğer Cisimler:

•   Plüton: 2006’da cüce gezegen sınıfına alındı. Charon adlı uydusuyla “ikili sistem” oluşturur.
•  Asteroit Kuşağı: Mars ve Jüpiter arasında, milyonlarca kayalık cisim.
•  Kuiper Kuşağı: Neptün’ün ötesinde, kuyruklu yıldız kaynağı.
• Oort Bulutu: Güneş Sistemi’nin sınırındaki buzlu cisimler kümesi (hipotetik).

---

İnsanlığın Keşif Serüveni

•  1957: Sputnik 1, ilk yapay uydu
•  1969: Apollo 11, Ay’a iniş.
•  1977: Voyager 1 ve 2, dış gezegenleri keşfetti. Hala veri gönderiyorlar!
•  2021: James Webb Teleskobu, evrenin sırlarını çözmek için fırlatıldı.

---

Güneş Sistemi’nin Geleceği

5 milyar yıl sonra Güneş, kırmızı dev aşamasına geçerek Merkür, Venüs ve muhtemelen Dünya’yı yutacak. Ancak şimdilik bu kozmik mahalle, keşfedilmeyi bekleyen sayısız sır barındırıyor.

---

İlginç Bilgiler

• En Sıra Dışı Gezegen: HD 189733 b (Cam yağmurları yağan mavi gezegen).
• En Genç Gezegen: V830 Tauri b (2 milyon yaşında).
• En Yaşlı Gezegen: PSR B1620-26 b (13 milyar yaşında).

---

Kaynaklar

1. Uluslararası Astronomi Birliği (IAU): Gezegen Tanımı
2. NASA: Güneş Sistemi Gezegenleri
3. Britannica: Ötegezegenler
4. James Webb Uzay Teleskobu: Ötegezegen Atmosfer Analizleri
5. NASA Solar Dynamics Observatory. (2023). Sun Fact Sheet. nasa.gov  
6. ESA. (2023). The Sun’s Corona: Why is it Hotter Than the Surface? esa.int
7. Lang, K. R. (2021). The Cambridge Encyclopedia of the Sun. Cambridge University Press.
   
8. Phillips, K. J. H. (1992). Guide to the Sun. Cambridge University Press.

Aziz Thomas Aquinas

 

Aziz Thomas Aquinas: (1225-1274)-(49 YIL)

 

Skolastiğin Parlak Yıldızı ve İnanç ile Aklın Uyumu

Orta Çağ’ın karanlıkta kaldığı düşünülen döneminde, Aziz Thomas Aquinas (1225-1274), felsefe ve teolojiyi birleştiren devrimci düşünceleriyle Batı düşünce tarihine damga vurdu. Aristoteles’in mantığını Hristiyan inancıyla harmanlayan Aquinas, “İnanç ile aklın uyumu” fikrini savunarak skolastik felsefenin zirvesini temsil etti. Bu yazıda, Aquinas’ın yaşamını, felsefi sistemini ve modern düşünceye etkilerini derinlemesine keşfedeceğiz.

---

Hayatı: Bir Düşünürün Doğuşu

 

Erken Dönem: Soylu Bir Ailede Başlayan Mücadele (1225-1244)

Thomas Aquinas, 1225 yılında İtalya’nın Aquino kasabasında soylu bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Babası Landulf, Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich’in yakın bir müttefikiydi. Annesi Theodora ise Napoli’nin güçlü Caracciolo ailesindendi. Ailesi, Thomas’ın geleceğini Benedictine tarikatı içinde planlamıştı. Henüz beş yaşındayken Monte Cassino Manastırı’na gönderildi ve burada temel eğitimini aldı. Ancak 1239’da manastır, imparatorluk ile papalık arasındaki çatışmalar nedeniyle kapatılınca, eğitimine Napoli Üniversitesi’nde devam etti.

Burada Aristoteles’in eserleriyle ilk kez tanıştı. O dönemde Batı’da yasaklanan bu metinler, Arap filozofların çevirileriyle Napoli’de okunabiliyordu. Thomas’ın zihninde, inanç ile aklın uyumuna dair fikirler burada filizlendi.

 

Dominiken Tarikatı’na Katılım ve Aile Direnişi (1244-1245)

 

1244’te, 19 yaşındayken Dominiken Tarikatı’na katılmaya karar verdi. Bu karar, ailesi için bir şoktu. Dominikenler, yoksulluk yemini eden bir keşiş tarikatıydı ve soylu bir ailenin oğluna yakıştırılamıyordu. Thomas’ın kardeşleri onu kaçırarak Roccasecca Kalesi’nde bir yıl boyunca hapsetti. Efsaneye göre, bu süreçte kardeşleri onu “günaha çekmek” için bir fahişe gönderdi, ancak Thomas ateşle kızgın bir demir alıp kadını kovdu.

Hapisteyken bile felsefe okumayı sürdürdü. Augustinus’un eserlerini ve Aristoteles’in mantık metinlerini inceledi. Ailesi sonunda pes edip onu serbest bıraktığında, Dominikenlerin yanına dönerek Paris’e gitmek için yola çıktı.

 

Eğitim ve Entelektüel Aydınlanma:

 

Albertus Magnus ile Tanışma (1245-1256)

Paris’te dönemin en büyük skolastik düşünürü Albertus Magnus’un öğrencisi oldu. Albertus, Thomas’ın dehasını hemen fark etti. Öğrencisinin ağır ve sessiz tavrı nedeniyle ona “Sessiz Öküz” (Dumb Ox) lakabını taktı, ancak “Bu öküzün böğürtüsü tüm dünyayı saracak!” diyerek geleceğini öngördü.

 

1252’de Thomas, Albertus ile birlikte Köln’e taşındı. Burada Aristoteles’in metinlerini Hristiyan teolojisiyle bağdaştırma fikrini derinleştirdi. 1256’da Paris Üniversitesi’nde master unvanı alarak öğretim görevlisi oldu. Bu dönemde, “Gerçek bilgi, inançla çelişmez” tezini savunan eserler kaleme aldı.

 

Akademik Kariyer ve Büyük Eserler (1256-1274)

Thomas’ın akademik yaşamı, Kilise içindeki Aristoteles karşıtı gruplarla mücadeleyle geçti. Gelenekselci teologlar, pagan bir filozofun Hristiyanlıkla bağdaştırılmasına şiddetle karşı çıkıyordu. Thomas ise 1265’te başladığı Summa Theologica adlı dev eserinde, tüm bu eleştirilere yanıt verdi.

 

Görseldeki Eser: Summa Theologica

·       Summa Theologica: 3.000’den fazla soru ve cevaptan oluşan bu eser, Tanrı’nın varlığından ahlaka, insan doğasından meleklerin metafiziğine kadar her konuyu kapsayan bir eserdir. 

 

·       Summa Contra Gentiles: İslam ve Yahudi filozoflarına karşı Hristiyan inancını savunmak için yazıldı.

1273’te bir ayin sırasında mistik bir deneyim yaşadığı ve “Artık yazdıklarım saman çöpünden ibaret” diyerek Summa’yı tamamlamayı bıraktığı rivayet edilir.

 

 

 

Nitekim Aquinas, Summa Theologica ve Summa Contra Gentiles gibi eserleriyle hem Kilise’nin hem de felsefenin sınırlarını genişletti.

 

1274’te, Papa’nın daveti üzerine Lyon Konsili’ne giderken yolda hastalandı ve Fossanova Manastırı’nda 49 yaşında hayatını kaybetti. Ölüm nedeni muhtemelen bir beyin kanamasıydı. Ölümünden sonra 1323’te aziz ilan edildi ve “Doctor Angelicus” (Melek Doktor) unvanını aldı.

---

Felsefi Sistem: Aristoteles ve İnancın Dansı

Aquinas’ın düşüncesinin temelinde “İnanç ve Aklın Uyumu” yatar.Aquinas’ın felsefesi, skolastik geleneğin en olgun örneğidir. Amacı, Hristiyan teolojisini Aristotelesçi felsefeyle uzlaştırmaktı. Ona göre, akıl ve iman çatışmaz; Tanrı hem vahiy yoluyla (Kutsal Kitap) hem de doğal dünya aracılığıyla (mantık) kendini gösterir. 

1. Metafizik: Varoluşun Beş Yolu (Quinque Viae)

Ona göre tanrı’nın varlığı beş mantıksal argümanla (Quinque Viae) kanıtlanabilir. Bu argümanları Summa Theologica’da ortaya koymuştur. 

 

 

 

 

 Argümanlar sırasıyla şöyledir:

 

1.        Hareket Argümanı: Her hareket bir hareket ettirici gerektirir. Sonsuz geriye gidilemeyeceğine göre, “İlk Hareket Ettirici” (Tanrı) var demektir.

2.        Nedensellik: Her neden bir önceki nedene bağlıdır. Bu zincir ancak “İlk Neden” ile sonlanır.

3.        Zorunlu Varlık: Her şey geçicidir, ancak zorunlu olarak var olan bir varlık (Tanrı) olmalıdır.

4.        Mükemmellik Dereceleri: İyilik, doğruluk gibi kavramlar ancak “mutlak mükemmel” bir varlıkla anlam kazanır.

5.        Düzen ve Amaç: Doğadaki düzen, bilinçli bir tasarımcının (Tanrı) eseridir.

Bu argümanlar, Aquinas’ın Aristoteles’in dört neden teorisini teolojiye uyarladığını gösterir.

 

2. Epistemoloji: Bilginin Kaynakları

Aquinas’a göre bilgi, duyularla başlar (nihil in intellectu nisi prius in sensu – “zihinde duyulardan önce gelen hiçbir şey yoktur”). Ancak insan aklı, duyusal verileri işleyerek Tanrı’yı kavrayabilir. Bu, Augustinus’un “iman için anlamak” (credo ut intelligam) yaklaşımını tamamlar.

---

Etik ve Doğal Hukuk: İyinin Kökeni

Aquinas’ın etik anlayışı, doğal hukuk teorisine dayanmaktadır.

Nitekim Summa Theologica adlı eserinde şöyle der:

“Doğal hukuk, akıllı varlıkların Tanrı’nın sonsuz yasasına katılımıdır.”

Ona göre insan, aklı sayesinde iyiyi ve kötüyü ayırt edebilir. Örneğin, “iyilik yap” gibi temel prensipler evrenseldir. Bu görüş, modern insan hakları kavramının kökenlerinden biri olarak kabul edilir.

---

Teoloji: İnancın Mantığı

Aquinas, teolojik sorunları mantıkla çözmeye çalışmıştır.  

 

Örnek verecek olursak:

·       Kötülük Problemi: Kötülük, iyiliğin yokluğudur. Tanrı kötülüğe izin verir çünkü özgür irade insana değer katmaktadır.

·       Ebedi Yaşam: Ruh bedenden ayrıldığında saf form haline gelir ve Tanrı’yı doğrudan kavrar (beatific vision).

---

Mirası: Orta Çağ’dan Günümüze

Aquinas’ın düşünceleri, Katolik Kilisesi’nin resmi öğretisi haline geldi (Thomizm). 1879’da Papa XIII. Leo, onun öğretilerini “ebedi felsefe” (philosophia perennis) olarak ilan etti.

 

Modern dünyada ise:

·       Analitik Felsefe: Aquinas’ın mantık odaklı yaklaşımı, dil analizcilerini etkiledi.

·       Etik Tartışmalar: Doğal hukuk teorisi, biyoetik ve insan hakları alanlarında hala referans alınır.

·       Bilim-Din Diyaloğu: Aklın ve inancın uyumu fikri, bilimsel keşiflerle dini inancı bağdaştırmak isteyenler için ilham kaynağı oldu.

---

 

Bir sonuca varacak olursak: Thomas Aquinas, sadece bir teolog değil, insan aklının sınırlarını zorlayan bir filozoftu. Orta Çağ’ın “karanlık” olarak anılmasına meydan okuyan bir aydınlanmacıydı. Onun felsefesi, insan aklının sınırlarını kabul ederken, bu aklın Tanrı’yı kavramak için bir araç olduğunu savunur. Günümüzde bile din-bilim çatışmasının eksikliğini çekmediğimiz bir dönemde yaşamaktayız.

Ancak Aquinas’ın sentezi hala bize bir alternatif sunmakta.

 

---

 

Kaynaklar:

·       Aquinas, T. (1265-1274). Summa Theologica.

·       Aquinas, T. (1259-1265). Summa Contra Gentiles.

·       Feser, E. (2009). Aquinas: A Beginner’s Guide. Oneworld Publications.

·       Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2023). “Thomas Aquinas.”

·       McInerny, R. (1998). Thomas Aquinas: Selected Writings. Penguin Classics.

·       Chesterton, G.K. (1933). St. Thomas Aquinas: The Dumb Ox.

·       Torrell, J.P. (1996). Saint Thomas Aquinas: The Person and His Work.

·       Pieper, J. (1962). Guide to Thomas Aquinas.

 

 Görsel Kaynaklar:

·       Görsel-1: Carlo Crivelli - The National Gallery: Saint Thomas Aquinas, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=528367

·       Görsel-2: 1767 book, Scan by P. Schmelzle (2012) - 1767 book, original scan, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22641498

·     Görsel-3: Fra Angelico - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202., Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=268375