Sokrates Öncesi Felsefe

 

Evrenin sırlarını arayan ilk düşünürler felsefenin omurgası diyebileceğimiz filozoflar.

 Sokrates öncesi dönem, felsefenin doğduğu ve insan zihninin evreni anlamak için ilk sistematik adımları attığı bir çağdır. MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda yaşamış olan bu filozoflar, mitolojinin gölgesinden çıkıp akıl ve gözleme dayalı bir dünya görüşü inşa etmek için çabaladılar. Peki onları bu kadar özel kılan neydi? Gelin, bu kadim bilgeliğin izini sürelim.

---

Sokrates Öncesi Felsefe Nedir?

Bu dönem, "Doğa Filozofları" veya "Presokratikler" olarak adlandırılan düşünürleri kapsar. Temel soruları şunlardı:

• Evrenin kökeni (Arkhe) nedir?
• Değişim ve varlık nasıl açıklanabilir?
• Görünen ile gerçek arasındaki ilişki nasıl kurulur?

Mitolojiye değil, akıl yürütme ve empirik gözleme dayanan cevaplar aradılar.

---

Başlıca Filozoflar ve Fikirleri

1. Thales (MÖ 624-546): Suyun Gücü

• Arkhe: Thales, evrenin maddesinin temel de su olduğunu savundu.
• Önemi: Tarihte bilinen ilk filozof olarak kabul edilir. "Her şeyin kaynağı nedir?" sorusunu mitolojik cevaplar yerine doğal bir öğeyle açıkladı.

 

 

 

 

2. Anaksimandros (MÖ 610-546): Sonsuzluk (Apeiron)

• Arkhe: Evrenin kökenini "sınırsız ve belirsiz" bir töz olan Apeiron'a bağladı.
• Katkı: İlk kez evrimsel bir süreçten bahseden düşünür oldu: "İnsan, balıktan evrimleşmiştir."

 

 

  

3. Herakleitos (MÖ 535-475): Değişim ve Ateş

• Özlü Söz: "Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz."
• Tez: Evren sürekli bir değişim halindedir ve bu değişimin kaynağı ateştir.
• Felsefi Mirası: Diyalektik düşüncenin temellerini atmıştır.

 

 

 

 

4. Parmenides (MÖ 515-450): Değişmeyen Varlık

• Tez: "Varlık vardır, yokluk yoktur."
• Önemi: Mantıksal çıkarımla gerçekliğin değişmez olduğunu savunmasıyla Herakleitos'un karşısında durmuştur.

 

 

 

5. Demokritos (MÖ 460-370): Atomcu Görüş

• Tez: Evren, bölünemez parçacıklar olan atomlardan oluşur.
• Modern Bilime Etkisi: Günümüz atom teorisinin felsefi temellerini oluşturmuştur.

---

Bu Dönemin Modern Dünyaya Etkileri

1. Bilimin Temeli: Presokratikler, doğa yasalarını akılla açıklama çabasıyla bilimsel metodolojinin öncüsü olmuştur.
2. Felsefi Diyalektik: Herakleitos ve Parmenides'in çatışan fikirleri, diyalektik yöntemin gelişimine ilham vermiştir.
3. Materyalizm ve İdealizm: Atomcular maddeyi temel alırken, Pythagoras gibi düşünürler sayı ve formlara odaklanmıştır.

---

Neden Önemli?

• Mitolojiyi Aşma: İnsanlık, ilk kez doğaüstü açıklamalar yerine rasyonel bir bakışı benimsemiştir.
• Çeşitlilik: Farklı fikirlerinde bir arada var olması, felsefenin özgür düşünce yapısının zeminini oluşturmuştur.
• Kalıcı Sorular: "Gerçeklik nedir?" gibi sorulardır. Bu ve bu tarz sorular bugün hâlâ fizik ve metafiziğin temelini oluşturuyor.

---

Kadim Soruların İzinde

Sokrates öncesi filozoflar, cevap vermekten çok soru sorma cesaretiyle öne çıktılar.

 

Carl Sagan'ın dediği gibi:

"Onlar, yıldızların dilini çözmeye çalışan ilk kaşiflerdi."

 

Düşünsene belki de bugünlerde uzayın derinliklerine bakarken hissettiğimiz o merak, Thales'in suya bakıp ta sorduğu "Neden?" sorusu ile aynı kökten geliyor olamaz mı?

---

Kaynaklar:

 

1. Kirk, G. S., Raven, J. E., & Schofield, M. (1983). The Presocratic Philosophers. Cambridge University Press.
2. Barnes, J. (1982). The Presocratic Philosophers. Routledge.
3. Stanford Encyclopedia of Philosophy – Presocratic Philosophy.