Aziz Thomas Aquinas

 

Aziz Thomas Aquinas: (1225-1274)-(49 YIL)

 

Skolastiğin Parlak Yıldızı ve İnanç ile Aklın Uyumu

Orta Çağ’ın karanlıkta kaldığı düşünülen döneminde, Aziz Thomas Aquinas (1225-1274), felsefe ve teolojiyi birleştiren devrimci düşünceleriyle Batı düşünce tarihine damga vurdu. Aristoteles’in mantığını Hristiyan inancıyla harmanlayan Aquinas, “İnanç ile aklın uyumu” fikrini savunarak skolastik felsefenin zirvesini temsil etti. Bu yazıda, Aquinas’ın yaşamını, felsefi sistemini ve modern düşünceye etkilerini derinlemesine keşfedeceğiz.

---

Hayatı: Bir Düşünürün Doğuşu

 

Erken Dönem: Soylu Bir Ailede Başlayan Mücadele (1225-1244)

Thomas Aquinas, 1225 yılında İtalya’nın Aquino kasabasında soylu bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Babası Landulf, Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich’in yakın bir müttefikiydi. Annesi Theodora ise Napoli’nin güçlü Caracciolo ailesindendi. Ailesi, Thomas’ın geleceğini Benedictine tarikatı içinde planlamıştı. Henüz beş yaşındayken Monte Cassino Manastırı’na gönderildi ve burada temel eğitimini aldı. Ancak 1239’da manastır, imparatorluk ile papalık arasındaki çatışmalar nedeniyle kapatılınca, eğitimine Napoli Üniversitesi’nde devam etti.

Burada Aristoteles’in eserleriyle ilk kez tanıştı. O dönemde Batı’da yasaklanan bu metinler, Arap filozofların çevirileriyle Napoli’de okunabiliyordu. Thomas’ın zihninde, inanç ile aklın uyumuna dair fikirler burada filizlendi.

 

Dominiken Tarikatı’na Katılım ve Aile Direnişi (1244-1245)

 

1244’te, 19 yaşındayken Dominiken Tarikatı’na katılmaya karar verdi. Bu karar, ailesi için bir şoktu. Dominikenler, yoksulluk yemini eden bir keşiş tarikatıydı ve soylu bir ailenin oğluna yakıştırılamıyordu. Thomas’ın kardeşleri onu kaçırarak Roccasecca Kalesi’nde bir yıl boyunca hapsetti. Efsaneye göre, bu süreçte kardeşleri onu “günaha çekmek” için bir fahişe gönderdi, ancak Thomas ateşle kızgın bir demir alıp kadını kovdu.

Hapisteyken bile felsefe okumayı sürdürdü. Augustinus’un eserlerini ve Aristoteles’in mantık metinlerini inceledi. Ailesi sonunda pes edip onu serbest bıraktığında, Dominikenlerin yanına dönerek Paris’e gitmek için yola çıktı.

 

Eğitim ve Entelektüel Aydınlanma:

 

Albertus Magnus ile Tanışma (1245-1256)

Paris’te dönemin en büyük skolastik düşünürü Albertus Magnus’un öğrencisi oldu. Albertus, Thomas’ın dehasını hemen fark etti. Öğrencisinin ağır ve sessiz tavrı nedeniyle ona “Sessiz Öküz” (Dumb Ox) lakabını taktı, ancak “Bu öküzün böğürtüsü tüm dünyayı saracak!” diyerek geleceğini öngördü.

 

1252’de Thomas, Albertus ile birlikte Köln’e taşındı. Burada Aristoteles’in metinlerini Hristiyan teolojisiyle bağdaştırma fikrini derinleştirdi. 1256’da Paris Üniversitesi’nde master unvanı alarak öğretim görevlisi oldu. Bu dönemde, “Gerçek bilgi, inançla çelişmez” tezini savunan eserler kaleme aldı.

 

Akademik Kariyer ve Büyük Eserler (1256-1274)

Thomas’ın akademik yaşamı, Kilise içindeki Aristoteles karşıtı gruplarla mücadeleyle geçti. Gelenekselci teologlar, pagan bir filozofun Hristiyanlıkla bağdaştırılmasına şiddetle karşı çıkıyordu. Thomas ise 1265’te başladığı Summa Theologica adlı dev eserinde, tüm bu eleştirilere yanıt verdi.

 

Görseldeki Eser: Summa Theologica

·       Summa Theologica: 3.000’den fazla soru ve cevaptan oluşan bu eser, Tanrı’nın varlığından ahlaka, insan doğasından meleklerin metafiziğine kadar her konuyu kapsayan bir eserdir. 

 

·       Summa Contra Gentiles: İslam ve Yahudi filozoflarına karşı Hristiyan inancını savunmak için yazıldı.

1273’te bir ayin sırasında mistik bir deneyim yaşadığı ve “Artık yazdıklarım saman çöpünden ibaret” diyerek Summa’yı tamamlamayı bıraktığı rivayet edilir.

 

 

 

Nitekim Aquinas, Summa Theologica ve Summa Contra Gentiles gibi eserleriyle hem Kilise’nin hem de felsefenin sınırlarını genişletti.

 

1274’te, Papa’nın daveti üzerine Lyon Konsili’ne giderken yolda hastalandı ve Fossanova Manastırı’nda 49 yaşında hayatını kaybetti. Ölüm nedeni muhtemelen bir beyin kanamasıydı. Ölümünden sonra 1323’te aziz ilan edildi ve “Doctor Angelicus” (Melek Doktor) unvanını aldı.

---

Felsefi Sistem: Aristoteles ve İnancın Dansı

Aquinas’ın düşüncesinin temelinde “İnanç ve Aklın Uyumu” yatar.Aquinas’ın felsefesi, skolastik geleneğin en olgun örneğidir. Amacı, Hristiyan teolojisini Aristotelesçi felsefeyle uzlaştırmaktı. Ona göre, akıl ve iman çatışmaz; Tanrı hem vahiy yoluyla (Kutsal Kitap) hem de doğal dünya aracılığıyla (mantık) kendini gösterir. 

1. Metafizik: Varoluşun Beş Yolu (Quinque Viae)

Ona göre tanrı’nın varlığı beş mantıksal argümanla (Quinque Viae) kanıtlanabilir. Bu argümanları Summa Theologica’da ortaya koymuştur. 

 

 

 

 

 Argümanlar sırasıyla şöyledir:

 

1.        Hareket Argümanı: Her hareket bir hareket ettirici gerektirir. Sonsuz geriye gidilemeyeceğine göre, “İlk Hareket Ettirici” (Tanrı) var demektir.

2.        Nedensellik: Her neden bir önceki nedene bağlıdır. Bu zincir ancak “İlk Neden” ile sonlanır.

3.        Zorunlu Varlık: Her şey geçicidir, ancak zorunlu olarak var olan bir varlık (Tanrı) olmalıdır.

4.        Mükemmellik Dereceleri: İyilik, doğruluk gibi kavramlar ancak “mutlak mükemmel” bir varlıkla anlam kazanır.

5.        Düzen ve Amaç: Doğadaki düzen, bilinçli bir tasarımcının (Tanrı) eseridir.

Bu argümanlar, Aquinas’ın Aristoteles’in dört neden teorisini teolojiye uyarladığını gösterir.

 

2. Epistemoloji: Bilginin Kaynakları

Aquinas’a göre bilgi, duyularla başlar (nihil in intellectu nisi prius in sensu – “zihinde duyulardan önce gelen hiçbir şey yoktur”). Ancak insan aklı, duyusal verileri işleyerek Tanrı’yı kavrayabilir. Bu, Augustinus’un “iman için anlamak” (credo ut intelligam) yaklaşımını tamamlar.

---

Etik ve Doğal Hukuk: İyinin Kökeni

Aquinas’ın etik anlayışı, doğal hukuk teorisine dayanmaktadır.

Nitekim Summa Theologica adlı eserinde şöyle der:

“Doğal hukuk, akıllı varlıkların Tanrı’nın sonsuz yasasına katılımıdır.”

Ona göre insan, aklı sayesinde iyiyi ve kötüyü ayırt edebilir. Örneğin, “iyilik yap” gibi temel prensipler evrenseldir. Bu görüş, modern insan hakları kavramının kökenlerinden biri olarak kabul edilir.

---

Teoloji: İnancın Mantığı

Aquinas, teolojik sorunları mantıkla çözmeye çalışmıştır.  

 

Örnek verecek olursak:

·       Kötülük Problemi: Kötülük, iyiliğin yokluğudur. Tanrı kötülüğe izin verir çünkü özgür irade insana değer katmaktadır.

·       Ebedi Yaşam: Ruh bedenden ayrıldığında saf form haline gelir ve Tanrı’yı doğrudan kavrar (beatific vision).

---

Mirası: Orta Çağ’dan Günümüze

Aquinas’ın düşünceleri, Katolik Kilisesi’nin resmi öğretisi haline geldi (Thomizm). 1879’da Papa XIII. Leo, onun öğretilerini “ebedi felsefe” (philosophia perennis) olarak ilan etti.

 

Modern dünyada ise:

·       Analitik Felsefe: Aquinas’ın mantık odaklı yaklaşımı, dil analizcilerini etkiledi.

·       Etik Tartışmalar: Doğal hukuk teorisi, biyoetik ve insan hakları alanlarında hala referans alınır.

·       Bilim-Din Diyaloğu: Aklın ve inancın uyumu fikri, bilimsel keşiflerle dini inancı bağdaştırmak isteyenler için ilham kaynağı oldu.

---

 

Bir sonuca varacak olursak: Thomas Aquinas, sadece bir teolog değil, insan aklının sınırlarını zorlayan bir filozoftu. Orta Çağ’ın “karanlık” olarak anılmasına meydan okuyan bir aydınlanmacıydı. Onun felsefesi, insan aklının sınırlarını kabul ederken, bu aklın Tanrı’yı kavramak için bir araç olduğunu savunur. Günümüzde bile din-bilim çatışmasının eksikliğini çekmediğimiz bir dönemde yaşamaktayız.

Ancak Aquinas’ın sentezi hala bize bir alternatif sunmakta.

 

---

 

Kaynaklar:

·       Aquinas, T. (1265-1274). Summa Theologica.

·       Aquinas, T. (1259-1265). Summa Contra Gentiles.

·       Feser, E. (2009). Aquinas: A Beginner’s Guide. Oneworld Publications.

·       Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2023). “Thomas Aquinas.”

·       McInerny, R. (1998). Thomas Aquinas: Selected Writings. Penguin Classics.

·       Chesterton, G.K. (1933). St. Thomas Aquinas: The Dumb Ox.

·       Torrell, J.P. (1996). Saint Thomas Aquinas: The Person and His Work.

·       Pieper, J. (1962). Guide to Thomas Aquinas.

 

 Görsel Kaynaklar:

·       Görsel-1: Carlo Crivelli - The National Gallery: Saint Thomas Aquinas, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=528367

·       Görsel-2: 1767 book, Scan by P. Schmelzle (2012) - 1767 book, original scan, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22641498

·     Görsel-3: Fra Angelico - The Yorck Project (2002) 10.000 Meisterwerke der Malerei (DVD-ROM), distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. ISBN: 3936122202., Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=268375