Pulsarlar

 

 

Evrenin titreyen devleri ve bilimin sır kapıları Pulsarlar (atarcalar), evrenin en gizemli ve düzenli sinyal gönderen nötron yıldızlarıdır. Adeta kozmik deniz fenerleri gibi uzaya radyasyon demetleri saçan bu nesneler, hem yıldızların ölümünü hem de fizik yasalarının sınırlarını anlamamıza ışık tutar. Gelin, bu olağanüstü yapıların sırlarını birlikte keşfedelim.

---

Pulsarlar(Atarcalar) Nedir?

Atarcalar yani Pulsarlar, süpernova patlamaları sonucu çöken dev yıldızların geride bıraktığı nötron yıldızlarıdır. Çapı yaklaşık 20 km olmasına rağmen, kütleleri Güneş’imizden 1,4 kat daha fazladır. Bir çay kaşığı nötron yıldızı maddesi, Dünya’da yaklaşık 1 milyar ton ağırlığındadır!

Nasıl Işık Saçarlar?

• Atarcalar, manyetik kutuplarından yaydıkları elektromanyetik radyasyonla (genellikle radyo dalgaları) uzayda düzenli "atımlar" üretir.
• Dönme ekseni ile manyetik eksen çakışmadığında, Dünya’ya ulaşan bu sinyaller "yanıp sönen yıldız" izlenimi verir.

---

Atarca Türleri: Evrenin Ritimleri

1. Milisaniye Atarcaları:
• Saniyede yüzlerce kez döner

  Örnek verecek olursak: PSR J1748-2446ad saniyede 716 tur döner.

• Genellikle bir yıldız eşinden madde çalarak hızlanır.
1. Magnetarlar:
• Evrenin en güçlü manyetik alanlarına sahiptir (Dünya’nınkinden katrilyon kat güçlü).
• Nadiren görülen gama ışını patlamaları üretir.
2. X-Işını Atarcaları:
• Eş yıldızdan çaldıkları madde diskiyle etkileşerek X-ışını yayarlar.

---

Tarihsel Keşif: İlk Sinyaller ve Jocelyn Bell Burnell

1967’de Cambridge Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Jocelyn Bell Burnell, radyo teleskop verilerinde düzenli sinyaller tespit etti. Saniyede 1,33 atım yapan bu kaynağa CP 1919 adı verildi. İlk başta "uzaylı sinyali" zannedilen bu keşif, 1974’te Nobel Fizik Ödülü’ne layık görüldü. Ancak ödül, Bell Burnell’in danışmanı Antony Hewish’e verildi.

Not: Bu durum, bilim tarihindeki cinsiyet eşitsizliğinin sembolik örneklerinden biri olmuştur.

---

Atarcalar Neden Önemli?

1. Zamanın Gardiyanları:
• Atarca atımları, atom saatlerinden daha kararlıdır. Örneğin, PSR B1937+21 adlı atarcanın dönüş periyodu 1,6 milisaniye sapmayla 10 milyon yılda 1 saniye hata verir!
2. Yerçekimi Dalgalarının Doğrulanması:
• 1974’te PSR B1913+16 (Hulse-Taylor çift pulsarı) gözlemi, Einstein’ın yerçekimi dalgaları teorisini dolaylı yoldan kanıtladı. Bu keşif, 1993 Nobel Fizik Ödülü’nü getirdi.
3. Galaktik Haritalama:
• Atarca sinyalleri, Samanyolu’nun manyetik alanını ve gaz dağılımını haritalamada kullanılır.

---

Güncel Araştırmalar ve Gelecek

• SKA Teleskobu (Square Kilometre Array): 2028’de tamamlandığında, binlerce yeni atarca keşfederek karanlık madde araştırmalarına katkı sağlayacak.
• NANOGrav Projesi: Atarcalar aracılığıyla yerçekimi dalgası arka plan gürültüsünü ölçmeyi hedefliyor.

---

Pulsarlar (Atarcalar) ve İnsanlığın Merakı:

Atarcalar, evrenin hem birer saatçisi hem de fizik laboratuvarıdır. Carl Sagan’ın "Bizler, yıldızların çocuklarıyız" sözünü hatırlatan bu nesneler, insanlığın keşif tutkusunu beslemeye devam ediyor. Belki bir gün, atarca sinyalleriyle kodlanmış mesajlar buluruz. Kim bilir?

 

 

Uyarı: Bu yazı, akademik detaylar basitleştirilerek hazırlanmıştır. Derinlemesine okuma için kaynaklara göz atmanı tavsiye ederim.

---

Kaynaklar:

1. NASA – Pulsars Overview (2023)
2. Hewish, A. et al. (1968). Observation of a Rapidly Pulsating Radio Source, Nature.
3. Türk Astronomi Derneği – Nötron Yıldızları ve Atarcalar (2021)
4. SKA Observatory – Pulsar Science with SKA (2023)
5. Nobel Prize – The 1993 Nobel Prize in Physics