Immanuel Kant

 

Immanuel Kant: (1724-1804)-(79 YIL)

 

Felsefenin Düzenli Dahisi ve Evrensel Ahlakın Mimari
Akıl, ahlak ve özgürlük üzerine bir yolculuk...

 

Königsberg’in Düzenli Filozofu

Immanuel Kant, 22 Nisan 1724’te Königsberg’de (bugünkü Kaliningrad) sıradan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Johann Georg Kant, eyer ve koşum takımı üreten bir zanaatkâr; annesi Anna Regina Reuter ise dindar ve eğitime önem veren bir ev hanımıydı. Kant "Hiç gökyüzünü görmemiş bir denizci" gibiydi adeta; hiç seyahat etmedi, ama zihni evreni keşfetti. Sabah 05:00’te başlayan rutini, saat gibi işleyen disiplini ve gün batımındaki ünlü yürüyüşleriyle, felsefe tarihinin en özgün düşünürlerinden biri oldu. Peki bu "düzen delisi" adam, nasıl oldu da modern felsefeyi kökten değiştirdi? Gelin, Kant’ın hayatına ve felsefesine yakından bakalım.

 

 

---

 

Eğitim:

 

Ailesi, Pietizm (Protestanlıkta derin bir dini hassasiyet vurgulayan bir akım) etkisindeydi. Bu durum, Kant’ın erken yaşta disiplinli bir ahlak anlayışı geliştirmesinde etkili oldu.

1732’de 8 yaşında Collegium Fridericianum’a başladı. Bu okulda Latince, teoloji ve klasik edebiyat eğitimi aldı. Ancak katı dini eğitim, Kant’ın sonradan eleştirel bir tavır geliştirmesine neden oldu.

 

1740’ta Königsberg Üniversitesi’ne girdi. Burada felsefe, matematik ve doğa bilimleri okudu. Özellikle Newton’ın fizik çalışmaları ve Leibniz-Wolff felsefesi onu derinden etkiledi. 1746’da babasının ölümü üzerine eğitimini yarıda bırakmak zorunda kaldı ve 9 yıl boyunca özel öğretmenlik yaptı.

---

Akademik Kariyeri

1755’te üniversiteye dönerek metafizik ve mantık dersleri vermeye başladı. Aynı yıl, Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı adlı eserini yayımladı. Bu kitapta, Newton’ın fizik yasalarını kullanarak evrenin oluşumunu açıklamaya çalıştı.

1766’da Kraliyet Kütüphanesi’nde kütüphaneci olarak çalıştı, ancak akademik kariyerine devam etmek için 1770’te Königsberg Üniversitesi’nde mantık ve metafizik profesörü oldu. Bu dönemde, eleştirel felsefe dönemini başlatan "Saf Aklın Eleştirisi" (1781) gibi temel eserlerini yazmaya başladı.

 

---

Felsefi Devrim: "Kopernik Devrimi"

Kant, felsefede "Kopernik Devrimi" olarak adlandırılan bir dönüşüm gerçekleştirdi. Geleneksel metafiziği eleştirerek, "Bilgi nesneye değil, nesne bilgiye uymalıdır" tezini ortaya attı. Bu yaklaşım, insan zihninin bilgiyi nasıl yapılandırdığını analiz ettiği transandantal idealizm ile şekillendi.

Başlıca Eserleri:

1. Saf Ahlakın Temellendirilmesi (1785): Ahlak yasasının evrenselliğini "kategorik imperatif" kavramıyla açıkladı.
2. Pratik Aklın Eleştirisi (1788): Özgürlük ve ahlak ilişkisini inceledi.
3. Yargı Gücünün Eleştirisi (1790): Estetik ve teleoloji (amaçlılık) üzerine yazdı.

---

Günlük Yaşamı ve Kişisel Özellikleri

Kant, düzenli ve disiplinli yaşamıyla tanınırdı. Her sabah saat 05:00’te uyanır, 07:00-13:00 arasında ders verir, öğleden sonra yürüyüşe çıkar ve akşamları felsefe yazıları kaleme alırdı. Königsberg’den hiç ayrılmadığı söylenir.

Düşüncelerini netleştirmek için yıllarca sessizlik içinde çalıştı. 57 yaşında yayımladığı Saf Aklın Eleştirisi, onu Avrupa’nın önde gelen filozoflarından biri yaptı.

---

 

Son Yılları ve Ölümü

Immanuel Kant'ın 1790’lardan itibaren sağlığı bozulmaya başladı. 12 Şubat 1804 tarihinde, doğduğu ve ömrünün tamamını geçirdiği şehir olan Königsberg'de (bugünkü Kaliningrad, Rusya) hayatını kaybetti. Ölümü, 79 yaşında gerçekleşti ve o dönemde yaşadığı sağlık sorunları nedeniyle uzun süredir zayıf düşmüştü. Kant'ın son yıllarında fiziksel ve zihinsel kapasitesinde bir gerileme olduğu belirtilir; özellikle hafıza kaybı ve genel bir bitkinlik hali yaşadığı bilinmektedir. Bununla birlikte, ölümüne kadar felsefi düşüncelerine olan ilgisini ve çevresiyle iletişimini sürdürmeye çalıştığı aktarılır.

 

Kant'ın ölümü sakin bir şekilde gerçekleşti. Yakın dostları ve öğrencileri tarafından çevrelenmiş bir halde, yatağında son nefesini verdi. Ölümünden önceki son sözlerinden birinin, bir arkadaşının sunduğu bir bardak suyu kabul ederken söylediği "Es ist gut" (Bu iyi) olduğu rivayet edilir. Bu, onun hayata ve ölüme karşı sakin ve kabul edici tavrını yansıtır.

Kant, Königsberg Katedrali'ne yakın bir yerde gömüldü ve mezarı bugün hala ziyaret edilebilen bir anıt olarak korunuyor.

---

Felsefi Mirası

Kant’ın "Aydınlanma Nedir?" (1784) adlı makalesindeki "Sapere Aude! (Aklını kullanma cesaretini göster!)" sözü, modern özgürlük anlayışının simgesi oldu.

• Etik: "Kategorik imperatif" ile evrensel ahlak yasalarını temellendirdi.
• Epistemoloji: Bilginin sınırlarını çizerek metafiziği yeniden tanımladı.
• Siyaset: Özgürlük, eşitlik ve hukuk devleti kavramlarını savundu.

---

 

Kant’ın dehası, bize "aklın sınırlarını zorlamayı" öğretir. Bu yazıyı bitirirken, onun mezar taşındaki şu sözü hatırlayalım: "Beni hayran bırakan şey, yıldızlı gökyüzü ve içimdeki ahlak yasasıdır."

 

Kaynaklar ve Okuma Önerileri

1. Kuehn, Manfred. Kant: A Biography. Cambridge University Press, 2001.
2. Wood, Allen W. Kant. Blackwell Publishing, 2004.
3. Kant, Immanuel. Saf Aklın Eleştirisi. Çev: Ahmet Aydoğan, İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
4. Stanford Encyclopedia of Philosophy. "Immanuel Kant." (Çevrimiçi:

https://plato.stanford.edu/entries/kant/)

5.        Kant: A Biography – Manfred Kuehn (Detaylı bir biyografi)

6. Saf Aklın Eleştirisi – Immanuel Kant (Çev: Ahmet Aydoğan, İş Bankası Kültür Yay.)
7. Stanford Encyclopedia of Philosophy – "Immanuel Kant" (Link)
8. Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi – Ernst Cassirer (Türkçe çevirisi mevcut)

Jean-Jacques Rousseau

 

 

 

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)-(66 YIL)

 

İsyan ve İlham Dolu Bir Hayat Yolculuğu
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), modern siyaset felsefesinin ve romantik düşüncenin kurucularından biri olarak kabul edilir. Hayatı, trajediler, entelektüel keşifler ve topluma meydan okuyan fikirlerle doludur. İşte bu çalkantılı yaşamın detaylı kronolojisi:

 

Rousseau, 1712’de Cenevre’de saatçi bir babanın oğlu olarak doğdu. Annesini doğumunda kaybetmesi ve babası tarafından terk edilmesi, onun hayata karşı hassas ve sorgulayıcı bir tavır geliştirmesine neden oldu. Gençliğinde düzensiz bir eğitim aldı, müzik ve edebiyatla ilgilendi. 1742’de Paris’e taşındığında Diderot ve Voltaire gibi Aydınlanma figürleriyle tanıştı, ancak zamanla onlarla fikir ayrılıkları yaşadı.

---

 

 

Gençlik: Kaçışlar ve Arayışlar (1728-1742)

·       Firar: 16 yaşında, Cenevre’nin katı Protestan kurallarından kaçarak Katolikliğe geçti ve Savoy Dükalığı’na sığındı.

·       Madame de Warens: 1731’de, 29 yaşındaki soylu bir kadın olan Françoise-Louise de Warens ile tanıştı. Onun himayesinde müzik, felsefe ve bilim okudu. Bu dönemdeki ilişkileri, İtiraflar’ında açıkça anlatılır.

·       Entelektüel Temeller: 1730’larda Montaigne, Descartes ve Locke’u okudu; müzik teorisi üzerine çalıştı.

---

 

Paris Yılları: Aydınlanma Çevresi ve İlk Eserler (1742-1762)

·       1742’de Paris’e Taşınma: Müzik Notasyonu Sistemi adlı projesini sunmak için gitti, ancak kabul görmedi.

·       Diderot ve Ansiklopediciler: 1745’te Denis Diderot ile tanıştı ve Ansiklopedi’ye müzik maddeleri yazdı. Ancak zamanla Aydınlanma’nın akılcılığına eleştirel yaklaştı.

·       Ünlenme:

o   1750: Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev ile Dijon Akademisi’nin açtığı yarışmada birinci oldu. Bu eserde, medeniyetin insanı yozlaştırdığını savundu.

o   1761: Yeni Héloïse adlı romanı, Avrupa’da romantizmin doğuşuna ilham verdi.

---

 

               Olgunluk Dönemi: Sürgün ve Felsefi Doruk (1762-1778)

• Eserler ve Skandallar:
• 1762: Toplum Sözleşmesi ve Emile yayımlandı. Emile’deki “Sivil Din” bölümü ve geleneksel eğitim eleştirisi, hem Katolik Kilisesi hem de Protestan Cenevre tarafından yasaklandı.

o   Toplum Sözleşmesi (1762): Siyaset felsefesinin başyapıtı.

• Sürgün: Fransa’dan kaçtı; İsviçre, Prusya ve İngiltere’de yaşadı. İngiltere’de filozof David Hume ile yaşadığı anlaşmazlık, paranoid davranışlar sergilemesine neden oldu.
• İtiraflar: 1765-1770 arasında yazdığı otobiyografisi İtiraflar’da, tüm zaaf ve pişmanlıklarını açıkça anlattı.

---

 

Felsefesinin Temel Taşları

Rousseau’nun düşüncesi, insanın doğal iyiliği ile toplumun yozlaştırıcı etkisi arasındaki çatışma üzerine kuruludur.

 

1. İnsan Doğası ve Medeniyet Eleştirisi

·       Doğal Durum: Rousseau’ya göre insan, doğada özgür, eşit ve mutluydu. “Asil vahşi” kavramıyla, medeniyet öncesi insanın masumiyetini yüceltir.

·       Toplumun Yozlaştırması: Tarım, mülkiyet ve sınıf ayrımları, insanı rekabete, açgözlülüğe ve köleliğe sürükledi. “İnsan özgür doğar, oysa her yerde zincire vurulmuştur” sözü bu eleştirinin özünü yansıtır.

 

2. Toplum Sözleşmesi ve Genel İrade

Rousseau, insanların özgürlüklerini korumak için bir toplum sözleşmesi yapması gerektiğini savunur:

·       Genel İrade (Volonté Générale): Bireysel çıkarların ötesinde, toplumun ortak iyiliğini hedefleyen kolektif irade.

·       Egemenlik Halka Aittir: Halk, yasaları doğrudan oluşturmalıdır. Bu fikir, modern demokrasilerin temelini oluşturur.

 

3. Eğitim ve Özgürleşme

Emile adlı eserinde, çocuğun doğal gelişimini engellemeyen bir eğitim modeli önerir:

·       Negatif Eğitim: Çocuk, deneyimleyerek öğrenmeli; kitaplar ve katı kurallar yerine pratik yaşam ön planda olmalı.

·       Ahlaki Özerklik: Birey, toplumsal baskılardan bağımsız bir vicdan geliştirmeli.

 

4. Din ve Vicdan Özgürlüğü

Rousseau, dini kurumları eleştirse de kişisel bir Tanrı inancını savunur:

·       Yurttaş Dini: Toplum sözleşmesinin bir parçası olarak minimal bir “sivil din” önerir.

·       Vicdan: İnsanın içsel adalet duygusu, dışsal otoritelerden üstündür.

---

Rousseau’nun Çelişkileri ve Eleştiriler

·       Bireycilik vs. Kolektivizm: Hem birey özgürlüğünü savunur hem de genel irade adına bireyin feda edilebileceğini söyler.

·       Kadınlar ve Eşitlik: Emile’de kadınları “erkeğin tamamlayıcısı” olarak tanımlaması feminist eleştirilere hedef olmuştur.

---

 

Mirası: Fransız Devrimi’nden Günümüze

·       Fransız Devrimi: Jakobenler, “Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik” sloganını Rousseau’nun fikirlerinden esinlendi.

·       Romantizm: Doğa vurgusu ve duygusal içtenlik, romantik sanatçıları derinden etkiledi.

·       Modern Eğitim: Montessori ve Pestalozzi gibi eğitimciler, onun çocuk merkezli yaklaşımını benimsedi.

---

 

 

Son Yıllar ve Ölüm (1778)

 

·       Paris’e Dönüş: 1770’te, yazılarını yayımlamama koşuluyla Paris’e yerleşti.

·       Ölüm: 2 Temmuz 1778’de, 66 yaşında Ermenonville’deki bir malikâmede beyin kanamasından öldü.

·       Fransız Devrimi’nin Simgesi: 1794’te kemikleri Panthéon’a taşındı. Jakobenler, onu devrimin fikir babası ilan etti.

 

Doğanın Sesi ve Modern İnsanın İkilemi

Rousseau, modern insanın içinde sıkıştığı ikilemi özetler: Medeniyetin sunduğu konfor ile kaybettiği özgürlük arasındaki çatışma. Onun düşünceleri, ekolojik hareketlerden sosyal adalet arayışlarına kadar pek çok alanda hala rehber niteliğinde.

 

 

Kaynakça:

·       Rousseau, J.J. (1762). Toplum Sözleşmesi. (Çev. V. Günyol). İş Bankası Kültür Yayınları.

·       Rousseau, J.J. (1762). Emile ya da Eğitim Üzerine. (Çev. Y. Avunç). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

·       Cassirer, E. (1954). The Question of Jean-Jacques Rousseau. Yale University Press.

·       Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2020). Jean-Jacques Rousseau.

·       Damrosch, L. (2005). Jean-Jacques Rousseau: Restless Genius. Houghton Mifflin.

·       Rousseau, J.J. (1782). İtiraflar. (Çev. A. Berktay). Yapı Kredi Yayınları.

·       Cranston, M. (1991). Jean-Jacques: The Early Life and Work of Jean-Jacques Rousseau, 1712-1754. University of Chicago Press.

·       Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2020). Jean-Jacques Rousseau.

·       Blum, C. (1986). Rousseau and the Republic of Virtue: The Language of Politics in the French Revolution. Cornell University Press.

      

     Görsel Kaynaklar:

·       Maurice-Quentin de La Tour - Bilinmiyor, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=24158 

·       Allan Ramsay - OgFNdS_JutqvtQ at Google Cultural Institute maximum zoom level, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21865896

·       Baptiste ROUSSEL - Kendi çekimim, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=28298270   

Güneş Sistemi

 

 

Güneş Sistemi

 

Evet evrenden den bahsederken evimiz ve Kozmik Mahallemizin sakinlerinden bahsetmemek olmaz değil mi?

-Evet, Dediğinizi duyar gibiyim, o zaman hazırsanız başlayalım

Güneş Sistemi, Dünya’mızın da içinde yer aldığı devasa bir yıldız sistemidir. Merkezinde parlayan bir yıldız (Güneş), etrafında dönen gezegenler, asteroitler, kuyruklu yıldızlar ve diğer gök cisimlerinden oluşur. Bu yazıda, bu kozmik mahallenin sırlarını keşfederek gezegenleri, yapısını ve insanlığın keşif serüvenini anlatacağız.

---

 

Sistemimizin Kalbi!

 

 

Güneş, sistemimizin kütlesinin %99,86’sını oluşturan dev bir plazma topudur. Yüzey sıcaklığı 5.500°C, çekirdeği ise 15 milyon °C’ye ulaşır. Hidrojeni helyuma dönüştüren füzyon reaksiyonlarıyla enerji üretir. Bu süreçte her saniye 4 milyon ton madde enerjiye dönüşür.

 

 

•            Güneş Rüzgarları: Yüklü parçacıklar, manyetik alan çizgileri boyunca uzaya yayılır ve Dünya’da kutup ışıklarını oluşturur.
•       Katmanları: Çekirdek, radyatif bölge, konvektif bölge, fotosfer (görünen yüzey), kromosfer ve korona.

 

Yıldızımız Yaklaşık 4,6 milyar yıl önce oluşmuş ve ömrünün yarısını tamamlamıştır.

 

---

 Gezegen nedir?

Gezegen nedir ve bir gök cisiminin gezegen kategorisine girebilmesi için hangi kriterleri karşılaması gerekmektedir gelin beraber inceliyelim. 

 

Uzayda kütlesi olan bir nesnenin gezegen tanımına uyabilmesi için Uluslararası Astronomi Birliği'nin (IAU) 2006'daki tanımına göre şu  üç kritere uyması gerekmektedir:

1. Bir yıldızın (örneğin Güneş) yörüngesinde dönmesi gerekir.
2. Kendi kütleçekimiyle yuvarlak şekil oluşturacak kadar büyüktür (hidrostatik denge).

·.    Hidrostatik denge, kütleçekime dayalı sıkıştırmanın gradyan basıncı ile dengelendiği duruma denir.

3. Yörüngesini diğer gök cisimlerinden "temizlemiştir" (dominant kütle).

 

---

Güneş Sistemi'ndeki Gezegenler

Güneş Sistemi'nde 8 gezegen vardır. İç ve dış gezegenler olarak ikiye ayrılır:

1. İç Gezegenler (Karasal)

• Merkür:
• En küçük ve Güneş'e en yakın gezegen.
• Atmosferi yok, yüzey sıcaklığı -180°C ile 430°C arası.

 

• 
  Venüs:

• "Güneş Sisteminin Cehennemi": Kalın CO₂ atmosferi, 470°C ortalama sıcaklık.
• En parlak gezegen halk dilindeki adı Çoban Yıldızıdır.
  

 

• Dünya:
  
• Bilinen tek yaşam barındıran gezegen.
• Sıvı su ve aktif tektonik plakalara sahip olan gezegenimiz. 

 

 

• 
  Mars:
• İnsanlığı cezbeden "Kızıl Gezegen": Demir oksit (pas) nedeniyle kırmızı görünür.
  
• Olympus Mons (21 km yükseklikteki volkan) ve potansiyel su buzulları.

2. Dış Gezegenler (Gaz Devleri ve Buz Devleri)

• Jüpiter:
• En büyük gezegen. Büyük Kırmızı Leke (400 yıldır süren fırtına).
• 79 uydusu var (Ganymede, en büyük uydu).

 

 

• Satürn:
• Buz ve kayadan oluşan ünlü halkaları.
• 82 uydusu (Titan, metan gölleriyle dikkat çeker).

 

• Uranüs:
• Yan yatmış ekseni (98° eğim).
• Donmuş metan atmosferi nedeniyle mavi-yeşil renk. 

 

• Neptün:
• En rüzgârlı gezegen (2,100 km/s hız).
• Keşfi matematiksel hesaplamalarla öngörüldü (1846).

 

---

    Cüce Gezegenler ve Diğer Cisimler:

•   Plüton: 2006’da cüce gezegen sınıfına alındı. Charon adlı uydusuyla “ikili sistem” oluşturur.
•  Asteroit Kuşağı: Mars ve Jüpiter arasında, milyonlarca kayalık cisim.
•  Kuiper Kuşağı: Neptün’ün ötesinde, kuyruklu yıldız kaynağı.
• Oort Bulutu: Güneş Sistemi’nin sınırındaki buzlu cisimler kümesi (hipotetik).

---

İnsanlığın Keşif Serüveni

•  1957: Sputnik 1, ilk yapay uydu
•  1969: Apollo 11, Ay’a iniş.
•  1977: Voyager 1 ve 2, dış gezegenleri keşfetti. Hala veri gönderiyorlar!
•  2021: James Webb Teleskobu, evrenin sırlarını çözmek için fırlatıldı.

---

Güneş Sistemi’nin Geleceği

5 milyar yıl sonra Güneş, kırmızı dev aşamasına geçerek Merkür, Venüs ve muhtemelen Dünya’yı yutacak. Ancak şimdilik bu kozmik mahalle, keşfedilmeyi bekleyen sayısız sır barındırıyor.

---

İlginç Bilgiler

• En Sıra Dışı Gezegen: HD 189733 b (Cam yağmurları yağan mavi gezegen).
• En Genç Gezegen: V830 Tauri b (2 milyon yaşında).
• En Yaşlı Gezegen: PSR B1620-26 b (13 milyar yaşında).

---

Kaynaklar

1. Uluslararası Astronomi Birliği (IAU): Gezegen Tanımı
2. NASA: Güneş Sistemi Gezegenleri
3. Britannica: Ötegezegenler
4. James Webb Uzay Teleskobu: Ötegezegen Atmosfer Analizleri
5. NASA Solar Dynamics Observatory. (2023). Sun Fact Sheet. nasa.gov  
6. ESA. (2023). The Sun’s Corona: Why is it Hotter Than the Surface? esa.int
7. Lang, K. R. (2021). The Cambridge Encyclopedia of the Sun. Cambridge University Press.
   
8. Phillips, K. J. H. (1992). Guide to the Sun. Cambridge University Press.